Jak ocenić efektywność działania przedsiębiorstwa

Marża

Firmy handlowe zajmują się kupowaniem i sprzedawaniem towarów. Różnica wartości danego towaru wyrażona w cenach sprzedaży i w cenach zakupu stanowi zarobek przedsiębiorstwa. Jest on nazywany marżą. Marżę wyraża się najczęściej procentowo w stosunku do wartości sprzedaży lub wartości zakupu. Pierwszy sposób jest stosowany w handlu detalicznym (marża detaliczna) a drugi w handlu hurtowym (marża hurtowa).

Na przykład jeśli hurtownia kupi towar od producenta za 100 zł i sprzeda go detaliście w cenie 110 zł uzyska 10 zł marży (marża 10%). Detalista sprzedając ten towar za 150 zł uzyska 40 zł marży (26.7%). Oczywiście należy jeszcze uwzględnić podatek od towarów i usług. Jeśli jest to 23%, detalista musi zapłacić w hurtowni 135,5 zł. Jeśli nie zmieni marży, cena detaliczna wyniesie 184,5 zł.

Zysk

Marża jest bardzo istotnym wskaźnikiem opłacalności sprzedaży. Ma ona jednak znaczenie przede wszystkim przy ustalaniu ceny sprzedaży w firmach handlowych. Bardziej ogólnym jest pojęcie zysku. Najogólniej mówiąc zysk jest to różnica między przychodem a kosztem jego uzyskania. Jeśli zysk jest ujemny, przedsiębiorstwo ponosi straty (strata = -zysk).

Wartość zakupionych towarów lub wytworzonych produktów określa się w cenach ewidencyjnych. W przypadku towarów jest to cena zakupu, a w przypadku produktów jednostkowy koszt wytworzenia. Wartość sprzedaży w cenach realizacji (z faktury) nazywa się przychodem ze sprzedaży. Natomiast wartość sprzedanych towarów i produktów w cenach ewidencyjnych stanowi koszt własny sprzedaży. Koszt własny sprzedaży powiększa się o koszty sprzedaży (np. transport, reklama) i koszty ogólne zarządu. Otrzymujemy w ten sposób całkowity koszt własny sprzedaży. Różnica między przychodem i całkowitym kosztem własnym nazywamy zyskiem na sprzedaży. Zysk na sprzedaży koryguje się o inne przychody i koszty związane z działalnością przedsiębiorstwa (np. związane ze sprzedażą środków trwałych). Otrzymujemy w ten sposób zysk operacyjny.

Zysk operacyjny nie uwzględnia wpływu sfery pozaoperacyjnej: przychodów i kosztów finansowych (odsetki od kredytów) oraz straty i zyski nadzwyczajne.

Po uwzględnieniu tych wartości uzyskujemy zysk brutto (do opodatkowania).

Zysk brutto pomniejszony o podatek dochodowy nazywamy zyskiem netto.

Współczynniki efektywności

Zysk nie wystarczy do oceny efektywności działania przedsiębiorstwa oraz opłacalności poszczególnych rodzajów działalności. Istotna dla tych celów jest wielkość obrotu, a dokładnie mówiąc stosunek obrotu do zainwestowanego kapitału.

Jeśli na przykład mamy hurtownię o zapasach wartości 50 tys. zł, przy średniej marży 10% musimy co najmniej dwa razy w miesiącu sprzedać równowartość całości zapasów by zarobić 10 tys. Przy bardziej 'chodliwym' towarze lub większym kapitale, możemy sobie pozwolić na obniżenie marży. Aby dokładnie ocenić efektywność gospodarowania, musimy wziąć pod uwagę całość kapitału (nie tylko wielkość zapasów), oraz zysk operacyjny (w miejsce zysku na sprzedaży). Stosunek tych dwóch wartość nazywamy stopą zysku lub wskaźnikiem zyskowności aktywów ROI (ang. Return on investment).

ROI = Zo / M = Zo/S * S/M

Zo - zysk operacyjny
M - zainwestowany kapitał (aktywa)
S - wielkość sprzedaży
Zo/S - wskaźnik rentowności (zyskowności) sprzedaży
S/M - wskaźnik rotacji zainwestowanego majątku

Wskaźnik powyższy mierzy efektywność działania przedsiębiorstwa niezależnie od struktury jego majątku.
Większe niż ROI znaczenie ma inny wskaźnik, wyrażający zyskowność kapitału własnego (kapitału netto) ROE.

ROE = Zn/C

Zn - zysk netto
C - kapitał własny (netto)

Po przekształceniach otrzymujemy uzyskać zależność między ROE i ROI:

ROE = ROI * M/C * Zn/Zo

M/C - współczynnik zadłużenia

Zn/Zo - współczynnik wpływu sfery pozaoperacyjnej

Współczynnik zadłużenia pokazuje w jakim stopniu działalność przedsiębiorstwa jest finansowana ze źródeł obcych (kredyty, zobowiązania). Natomiast współczynnik wpływu sfery pozaoperacyjnej obrazuje oddziaływanie kosztów finansowych (odsetki od kredytów) oraz strat i zysków nadzwyczajnych.